جشن ها
آتشافروزى و جل جلانى (نطنز )
در نطنز و آبادىهاى آن رسم است که در شبهاى هفدهم، هيجدهم و نوزدهم دىماه کودکان در دستههاى مختلف جمع مىشوند و هر دسته در يکى از تپهها و بلندىهاى آبادى بوته و خار و هيزم را که از پيش جمع کردهاند آتش مىزنند بهطورىکه شعلههاى آتش سراسر آبادى را روشن کند. آنها معتقدند روشنائى اگر به درختها برسد آن سال ميوه و سردرختى بيشتر مىشود و آفات از بين مىرود.
شب اسفند (کاشان)
در کاشان و اطراف آن ماه را سىروز محاسبه مىکنند و براى گرفتن جشن شب اول اسفند قرار جشن مىگذارند. از يکماه تا چهل روز پيش از اسفند قرار مىگذارند که در يک روز و يک شب اهل آبادى شب اسفند بگيرند. اين نوع محاسبه را به کاشىها منسوب مىدارند.
چلهٔ بزرگ و چلهٔ کوچک ( کاشان )
در مرق (Marag) کاشان براى زمستان تقسيمبندى مخصوص دارند: ده روز اول زمستان و چهل روز بعد از آنرا ”چلهٔ بزرگ“ و بيست روز بعدى را ”چلهٔ کوچک“ مىدانند و به ده روز بعد ”امن و بهمن“ مىگويند. از ده روز باقىمانده هفت رو”سرما پيرزن“ و سه روز ”سرما عجوزه“ است.
چهارشنبهسورى
غروب سهشنبه آخر سال بانوى خانه بوتهاى را آتش مىزد و آن را در کوچه مىانداخت. کوزه آبى با چند دانه اسفند هم روى آتش مىريخت تا بلا دور شود. شب چهارشنبهسورى فالگوشى و فالکوزه انجام مىشد.
موسيقي
موسیقی دانان اصفهانی در طول سالیان متوالی سبک خاصی به وجود آورده اند که به مکتب اصفهانی یا سبک اصفهانی شهره است. در پنجاه سال اخير هر جا صحبت از موسيقی اصيل ايرانی میشود، نام تاج اصفهانی و صدای گرم او بر سرزبان است. سليقه او در انتخاب اشعار، تلفيق شعر و موسيقی باعث اعجاب است. مشهورترين كار او در صفحه ”همايون“ است كه در موسیقی ايران هم چنان بیرقيب است. او صفحات خود را با استاد حسن كسایی (استاد مسلم نی) و نيز استاد جليل شهناز كه در نواختن تار سبكی بیبديل ابداع نمود، اجرا كرده است. در مکتب اصفهان برای 7 اصل زير در آوزاهخوانی اعتبار قائل شده اند:
1- انتخاب شعر
2- تلفيق شعر و موسيقی
3- ابداع و تنوع ملودی
4- ادوات وتنوع تحرير
5- جملهبندی
6- همسازی (هم نوایی با خواننده)
7- ابداع (خلاقيت)
در موسیقی ایرانی خوانندگان مکتب اصفهان روی بیان دقیق شعر تاکید دارند و آواز نا مفهوم را دارای کاستی می دانند ولی خوانندگانی که حتی نشان هایی از مکتب اصفهان در آوازشان دیده می شود؛ هم هستند که گاهی تشخیص شعری که می خوانند، برای شنونده مشکل است. استادانی چون عبدالحيم اصفهانی، نايب اسدالله و ميرزاحسين ساعتساز و حاج عندليب از موسیقی دانان بزرگ این خطه هستند که شاگردان بزرگی را پرورش داده اند.
زبان و گویش
مردم استان اصفهان به زبان فارسی با لهجه اصفهانی سخن می گویند و با توجه به وسعت استان اصفهان و در برگرفتن شهرها و روستاهای متعدد لهجه های متفاوتی چون لهجه کاشی، لهجه نایینی و… در این استان رایج است. به طور مثال در منطقه آران و بيدگل، فارسی رايج است ولی با لهجههای متفاوت مخصوص آن محل گویش انجام می شود. زبان ملی اين منطقه كه در اصطلاح آن زبان “دهی” میگويند از زبانهای پهلوی قديم است. هر یک از نواحی استان اصفهان دارای ویژگی های خاص خود است. عشایر قشقایی زبان ترکی مخصوص به خود را دارند و عشایر بختیاری به زبان بختیاری سخن می گویند. کاشانی ها لهجه کاشی دارند.