شهرستان گنبد كاووس :
شهرستان گنبد كاووس با جمعيتي بالغ بر 275649 ووسعت 8/6856 كيلو متر مربع در طول شرقي 10 دقيقه و 55 درجه و 15 دقيقه و38 درجه عرض شمالي واقع است و اراضي آن از سطح دريا 150 متر ارتفاع دارد .
اين شهرستان از شمال به جمهوري تركمنستان و از جنوب به شهرستان هاي راميان و آزاد شهر واز شرق به شهرستان هاي مينودشت و كلاله واز غرب به شهرستان هاي علي آباد كتول و آق قلا محدود مي شود .
اين شهرستان داراي دو شهر گنبد كاووس و اينچه برون در نزديكي مرز تركمنستان و دو بخش مركزي و داشلي برون ، شش دهستان و 167 آبادي مي باشد وبه لحاظ وسعت ، بزرگترين شهرستان ( با 81/24 درصد از مساحت استان ) استان گلستان محسوب مي شود .
گنبد كاووس مركز صحراي تركمن و در ميان دو شعبه اصلي رودخانه گرگان در سوي شمالي و جنوبي ، واقع مي باشد . مناطق جنوبي و شرقي اين شهرستان با بر خورداري از آب و هواي معتدل كوهستاني داراي اراضي حاصلخيز مي باشد . قسمتهاي شمالي داراي آب و هواي نيمه بياباني معتدل و نيمه خشك مي باشد .
نام اين شهرستان از قابوس بن وشمگير ، يكي از حاكمان و دانشمندان آل زيار كه آرامگاه و برج آجري آن در داخل شهر واقع شده ، گرفته شده است و از سال 1316 به اين نام معروف گرديد .
اين شهرستان كه در حال حاضر در كناره شرقي شهر قديمي جرجان بنا شده است ، از تاريخ كهن و ارزنده بر خوردار است . كاوش ها و حفاري هاي علمي در آن نشان مي دهد كه اين شهر به وسعت حدود 1200 هكتار بر روي ويراني هاي شهري بازمانده از دوران اشكاني و ساساني احداث شده و با دو منطقه مهم دهستان و بكرآباد يكي از ايالات و ولايات مهم كشور در دوران ساسانيان و زياريان و سلجوقيان به شمار مي رفته است . اين شهر در دوران اوج و شكوفايي خود ، مهد علم و ادب و صنايع ( سفالگري و شيشه گري و فلزكاري و … ) در جهان اسلام محسوب مي گرديد .
ابن حوقل در مورد جرجان مي گويد :
«جرجان به وسيله رودي پر آب و بزرگ به دو بخش تقسيم شده و پلي اين دو بخش را به هم متصل مي سازد ، سمت شرقي آن جرجان و سمت غربي آن بكر آباد و بيشتر ابريشم از بكر آباد بدست مي آيد . و در آنجا خرما ، ترنج ، انجير ، زيتون و ميوه هاي سردسيري و گرمسيري بدست مي آيد . در جرجان رباطي بنام دهستان است . اين دهستان شهري متوسط است و سبزي دارد ومرز تركان غز است .»
ابودلف معربن مهلهل در سفرنامه اش به سال 341 ه . ق از جرجان چنين ياد مي كند :
« جرجان شهري زيبا و در كنار رود بزرگي در ميان كوه و دشت و خشكي و دريا واقع شده ، در آنجا خرما ، زيتون ، نيشكر و پرتغال مي رويد و ابريشم بسيار عالي توليد مي كنند كه رنگ آن تغيير نمي كند ، … )
شكل گيري امروزي شهرستان گنبد كاووس منطبق بر اصول معماري شهر سازي مدرن به شكل شبكه هاي متعدد وبه هم پيوسته شطرنجي و منظم طراحي شده است كه حاصل آن چهار راه هاي فراوان و نزديك به هم مي باشد .
شهرستان گنبد كاووس به لحاظ بافت اجتماعي از تنوع جالبي بر خوردار است بطوريكه اكثريت اقوام مهم ايراني را همچون فارس ، ترك آذري ، تركمن ، قزاق ، بلوچ ، سيستاني ، كرد و اقوام محلي شاهرودي و خراساني رادر خود جاي داده است . تركمن ها در اين شهرستان جميعتي قابل ملاحظه اي را دارا مي باشند . شغل اين مردم كشاورزي و دامداري و فعاليت در زمينه هنرهاي سنتي بويژه انواع فرش و دستبافته هاي تركمني ، زيور آلات سنتي ، دستبافته هاي تز ئيني با نقوش سوزن دوزي شده و همچنين پرورش اسب مي باشد . جمعه بازار يكي از مراكز تبادلات اقتصادي اين شهرستان محسوب مي شود .
مراكز ديدني :
جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي : در حال حاضر حدود 70 اثر در شهرستان گنبد كاووس در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است كه بدين لحاظ بيشترين آثار ثبتي را در ميان شهرستان هاي استان دارا مي باشد .
مهمترين آثار تاريخي و فرهنگي عبارتند از :
شهر باستاني جرجان ، گنبد قابوس بن وشمگير ، ديوار بزرگ گرگان ، امامزاده يحيي بن زيد ، تپه هاي ياريم تپه ، توران فارس ، ملاعلي تپه ، ملك علي تپه ، آبادان تپه ، دانق آتارتپه ، آق تپه ، قره محمد تپه ، تاتارتپه ، گوگ تپه ، قره تپه شمالي و جنوبي ، ابه پلنگ ، بند تپه ، قلاع تاريخي سلطانعلي ، حاجيلرقلعه ، گبري قلعه ، بقعه دانشمند آتا ، بازارچه مرزي اينچه برون ، مجموعه سواركاري و اسبدواني گنبد كاووس ، بازار روس ها ، جمعه بازار
جاذبه هاي طبيعي :
تا لاب هاي آلماگل ، آلاگل ، آجي گل ( در شمال گنبد كاووس ) ، دانشمند، ايمر ، بي بي شيروان ، وجود مراتع قشلاقي در شمال گنبد كاووس